"Gjithmonë i lutem Zotit që beba të lind shëndosh”, thotë një grua 25-vjeçare e cila është në pritje të fëmijës së pestë. Rrallë e ka mundësinë që të dëgjojë të rrahurat e foshnjës, e nëntë muajt e shtatzënisë i kalon me ankth e pasiguri.Me njërën dorë mban vajzën e madhe e me tjetrën përkëdhel barkun e rrumbullakosur në muajin e gjashtë të shtatzënisë.

Kjo është Afërdita, e cila thotë se vështirë arrin të sigurojë të hollat për transport, e aq më pak për kontroll mjekësor, që të heq merakun rreth gjendjes së foshnjës që mban në bark.

“Gjithkush ka dëshirë që të ndjejë beben a e ka mirë, se po ka shumë fëmijë që po lindin të sëmurë, unë shpesh po dëgjojë. Se ka raste që lindin fëmijët e sëmurë e unë për atë tutem. Por i lutem Zotit që edhe ky të lind mirë si ata të tjerët”, rrëfen Afërdita.

Nëna e tri vajzave dhe një djali, e cila i takon komunitetit rom, mezi arrin të sigurojë ushqimin për fëmijët. Për kontrollet në Klinikën e  Gjinekologjisë, nganjëherë kërkon para hua nga fqinjët për biletë autobusi. Por, në të shumtën e rasteve nuk bën kontrolle fare.

“Po janë krejt me pare, po detyrohemi të shkojmë në Prishtinë. Nuk kam pasur mundësi të shkojë asnjëherë për kontrolle tek një gjinekologe me pare, vetëm në të shtetit. Kushtet nuk i kemi të mira. Burri mbledh kanaqe me një biçikletë”, rrëfen më tej ajo.

Kontrollet mjekësore në institucionet publike shëndetësore janë falas, por jo të gjitha analizat që i kërkohen mund të bëhen aty.

Në të njëjtën lagje me Afërditën, jeton edhe Venera. Sa herë që nuk dëgjon të rrahurat e zemrës së foshnjës, ajo thotë se nuk e zë gjumi nga meraku.

“Kur nuk lëvizë beba, them me vete ‘ku me ditë çka ka ndodhë brenda e nuk e di’. Shumë raste po ju ndodhin, ose po ju vdesin në bark ose diçka”, rrëfen Venera e mërzitur.

Një dozë shprese për rrugëtimin e tyre drejt lindjes po e gjejnë tek një qendër që ndihmon njerëzit në nevojë.

Derisa akrepat e orës po i afrohen 14-shit, përgatitjet po bëhen në “Klasën për Nënat” të organizatës “The Ideas Partnership”.

Çdo të enjte, Afërdita, Venera, por edhe gra tjera të komuniteteve bëhen bashkë në orën këshilluese.

“Klasën për nënat’ e kemi çdo të enjte prej orës 14:00, kryesisht orë këshilluese. Matet tensioni, rrahjet e zemrës së bebes, në mënyrë këshilluese kryesisht, çfarë terapie me përdor, si përdoren kontraceptivet, planifikimi familjar, në mënyrë këshilluese kryesisht”, tregon Mirnie Gojnovci, e cila është mami.

Minushja, siç e njohin rrethi, që nga viti 2017 takohet me gratë të cilat i këshillon për shëndetin riprodhues.

“Mbështetja morale e një gruaje është shumë e nevojshme. Kur janë në shtatzëni një pas një, apo kur është shtatzënia në moshë të hershme, kur janë të reja, duhet të këshillohen dhe të flasim me to, me bisedua me to edhe me fol më gjatë. Çdo ndryshim në trupin e tyre, që mos të tuten se çfarë po ndodhë me to”, shpjegon ajo.

Afërdita, e cila pret fëmijën e pestë tregon se nuk gëzon shëndet të mirë. Rrallë herë ajo mund të realizojë kontrolle mjekësore.

“I kisha të caktuara terminet por nuk kam pasur mundësi të shkojë çdo herë”, thekson ajo.

Ngjashëm jeton edhe Venera, e cila tregon se vjehrra bashkë me bashkëshortin e saj shkojnë në Prishtinë për të kërkuar lëmoshë.

Vite më parë ka pasur numër të madh të lindjeve në shtëpi, tregon Arjeta Ismajli, e cila është koordinatore e qendrës “The Ideas Partnership” me seli në Fushë Kosovë.

“Edhe në këtë shekull, edhe në ato vitet që sa është hapur qendra, në vitin 2011 ka pasur lindje në shtëpi. Nuk është që kanë marrë parasysh pasojat negative që mund t’i ketë nëna dhe fëmija nëse bëhet një lindje në shtëpi. Dhe kemi menduar si ekip, si staf që duhet të bëjmë diçka që të ndryshojmë këtë”, tregon Arjeta e cila thekson se që nga atë herë kanë filluar me mbajtjen e orëve këshilluese.

Gjendja ka ndryshuar paksa, por ajo thekson se gratë e komuniteteve vazhdojnë të mos bëjnë kontrolle të rregullta tek profesionistët shëndetësor.

“Tash e sa vite nuk ka Fushë Kosova gjinekolog të shtetit në Qendrën Kryesore të Mjekësisë Familjare. Edhe për të shkuar te një gjinekolog privat, është kosto 20-30 euro. Një grua prej fillimit të shtatzënisë, nuk e di a bën ndonjë kontroll në privat për shkak të kushteve ekonomike”, tregon ajo.

Kontrollet e vazhdueshme gjatë nëntë muajve të shtatzënisë, por jo vetëm, gjinekolog Jakup Ismajli thotë se janë të domosdoshme.

“Secila grua që dëshiron të ketë një shtatëzani normale, një jetë normale duhet të bëjë kontrolle të vazhdueshme. Duke filluar nga analizat rutinore, ekzaminimet gjinekologjike, e ato janë të domosdoshme, janë të nevojshme dhe se patjetër duhet të bëhen nëse dëshiron një jetë të shëndoshë seksuale, një jetë normale të shëndoshë", deklaron Ismajli.

Shpresa Agushi që drejton Rrjetin e Grave të Komuniteteve, thotë se kushtet jo të mira ekonomike janë faktor që gratë e komuniteteve t'i ikin vizitave shëndetësore.

“Rregullat, ligjet, procedurat të cilat ndryshojnë kohë pas kohe bëjnë që edhe më tej të rritet numri i popullatës që nuk ka informata të sakta se çfarë mundësi kanë, sa janë ato pa pagesë por kjo krejt shkaktohet nga çështja e kushteve ekonomike. Meqë Kosova ende nuk ka sigurim shëndetësor për popullatë. Vet popullata, në këtë rast komunitetet të cilat ballafaqohen me kushte të vështira ekonomike i ikin vizitave shëndetësore dhe kjo bën që të kenë edhe më pak njohuri edhe në ato shërbime që janë edhe pa pagesë”, shprehet Agushi.

Edhe në Hulumtimin Kombëtar mbi Antigjipsizmin në Kosovë - të realizuar në vitin 2022 nga organizata "Terres des Hommes" - thuhet se një prej manifestimeve të diskriminimit ndaj qytetarëve romë, ashkali dhe egjiptianë është mosqasja në shëndetësi.

"Përfshirja e komuniteteve është shumë pak. Vizitat gjinekologjike mund të them që janë shumë të pakta. Ndoshta ka ndryshime prej viteve paraprake, të rejat e sotit vizitohen më shpesh, por prapë se prapë nuk është një kontroll e rregullt rutine që gratë të shkojnë rregullisht për vizita”, shton Agushi.

Ndërkaq, Elizabeth Gowing e cila është këshilltare e kryeministrit për Çështjet e Komuniteteve, thotë se qeveria është e përkushtuar për shëndetin e grave të komuniteteve.

"Grupi Punues Ndërinstitucional për Raportimin dhe Parandalimin e Martesave të Hershme në Komunitetet Rom, Ashkali dhe Egjiptian që u krijua nga qeveria para 10 muajve dhe që unë kryesoj është një shembull tjetër i përkushtimit të qeverisë për shëndetin e grave të këtyre komunitete. E dimë prej statistikave të UNICEF-it bashkë me ASK që 31% te grave të reja nga këto komunitete "martohen" nën moshën 18. Kjo nënkupton qindra vajza çdo vit që kanë shëndetin e rrezikuar, dhe shohim që puna e grupit tonë - si dhe aktivitetet të planifikuar në planin e veprimit ambicioz - po ndikojnë në luftimin e këtij dukurie", deklaron Gowing.

Gjatë këtij viti në Klinikën e Gjinekologjisë janë kryer rreth gjashtë mijë lindje. Mirëpo, kjo klinikë nuk ka ndarë statistika për lindjet sipas përkatësisë etnike./Sh.Pajaziti

*Afërdita dhe Venera janë emra të ndryshuar me qëllim të mbrojtjes së identitetit.

Ky artikull financohet nga Bashkimi Evropian dhe projekti rajonal "SMART Balkans – Shoqëria civile për shoqërinë e përbashkët në Ballkanin Perëndimor" që zbatohet nga Centar za promociju civilnog društva (CPCD), Qendra për Kërkim dhe Politikëbërje (CRPM) dhe Instituti për Demokraci dhe Ndërmjetësim (IDM) dhe mbështetet financiarisht nga Ministria e Punëve të Jashtme e Norvegjisë (NMFA).

Përmbajtja e këtij artikulli është përgjegjësi vetëm e zbatuesve të projektit dhe nuk pasqyron domosdoshmërisht pikëpamjet e Bashkimit Evropian, Ministrisë së Punëve të Jashtme të Norvegjisë (NMFA), Centar za promociju civilnog društva (CPCD), Qendrës për Kërkime dhe Politikëbërje (CRPM) apo Institutit për Demokraci dhe Ndërmjetësim (IDM).