Nga stanet e rrethuara me dru zjarri vërehet lehtësisht shkëlqimi i perlave natyrore të Moknës. Në oborrin me disa pullaze për vizitorët, që nga fillimi i verës mblidhen rreth sofrës tradicionale shqiptare. Përgatitja e ushqimit për mysafirët tashmë është kthyer në rutinë për Gjevahire Gusturanaj. Për gjashtë muajt e vitit, në tri vakte të ditës, ajo po u ofron mirëseardhje turistëve nga gjitha vendet. Në lartësi mbidetare prej 1900 metra, turistët tash e katër vjet shijojnë panoramën e rrafshit të Dukagjinit.
Biznesi nga shtëpia tash është kthyer në një pikë të fortë të promovimit të turizmit malor dhe jo vetëm. Gjevahirja nga Istogu kujdeset edhe për bagëtitë, të cilat çdo vit i shton edhe më shumë.
Gruaja shqiptare nga Istogu nuk përmend vetëm një arsyeje, pse turistët duhet të zgjedhin bjeshkën e Moknës për vizitë.
“E para pikë është fjetja që donë me ardh, me u stacionua dhe me flejt, ushqimet, prej çajit, qumështit, buka, këto gjitha çka i përket një turisti janë tek unë.... Pika e parë është se është vendi shumë i mirë, si bjeshkë e Moknës, është shumë ajri i pastër, uji, plus ushqimet, gjumi, të gjitha janë në përgjithësi, janë bio”, shprehet ajo.
“Në punë nuk kemi qenë as unë as burri. I kemi pasur tre fëmijë me i shkollua, është dashur me diçka me u marrë. E kemi nis prej zeros, për një femër është shumë. Janë 50 për qind punë që mundet edhe mashkulli t’i bëjë, i bëjë unë.... Në fillim kur ja kemi nisur si të gjithë te shqiptarët, me atë që e kërkon bjeshka nuk i ke pas. Nuk e ke pas traktorin, kerrin me shkua, se ke pas kombin me bart sendet me i dërgua edhe në përgjithësi nuk i ke pas as kafshët. Është dashur të hyjmë edhe në bankë me marr edhe t’i bëjmë”, shton ajo, teksa flet për punën që bën tash e më shumë se një dekadë.
Nëna e tre fëmijëve tregon se nuk gëzuan asnjëherë ndihmën nga dora e institucioneve, që të lehtësohet puna e saj në këtë biznes.
“E bukura dhe e dobishmja”, kështu e përshkruan ajo punën e saj të nisur dy vjet më parë, për të ndihmuar edhe gratë tjera serbe.
Gordana Toskiq, e cila jeton në anën tjetër të Kosovës nga Gjevahirja, tregon se si ka nisur me gatimet tradicionale.
As Gordana nuk u mbështet nga institucionet për këtë biznes, me ç’rast, thotë se përveç vullnetit nuk kanë mundësi të mëdha.
“Filloi shumë mirë, por sfidat tona ishin të mëdha, mendoj se gjëja më e vështirë për mua ishte si ta paketoja atë ushqim, si ta shpërndaja, sepse ne nuk e imagjinonim si restorant, por vetëm që njerëzit të vinin të merrnin atë ushqim dhe të ikin. Përndryshe ky është një mjedis patriarkal, kështu që gratë e kishin më të lehtë të punonin në një vend të tillë, ku nuk janë kameriere, më kuptoni, nuk janë nëpër restorante, por janë të pavarura dhe nuk kishte ndonjë mbikëqyrës, por të gjitha jemi të barabarta. Pas kësaj, ishte gjithashtu shumë e vështirë si të formohej çmimi, nuk e dini se sa të paguani për atë shërbim sepse vetë materiali nuk ishte aq i shtrenjtë, sa e shtrenjtë ishte koha jonë, ai investim i asaj energjie dhe dashurie dhe gjithçka për ta bërë një vakt i tillë, kështu që sfidat ishin vërtet të mëdha”, shton ajo.
“Që Kateringu të funksionojë me kapacitet të plotë, ajo që kemi parë që na nevojitet përveç pajisjeve të kuzhinës, të cilat, për shkak të standardeve të përgatitjes së ushqimit dhe pastërtisë ku bëhet ushqimi, duhet të jenë prokromik. Do të na duheshin vitrina frigoriferike, kur është nxehët këtu nuk janë temperaturat e përshtatshme, kështu që një lloj pajisje ftohëse për këtë, do të na duheshin shumë gjëra. Ne kemi parë gjatë një viti e gjysmë që në fakt njerëzit kërkonin më së shumti që t'u dërgohej ushqimi, pra dërgimi i atij ushqimi në adresë, do të sillte me vete, përveç asaj që është mirë, është edhe një vend i ri pune, dikush që do të shpërndante porositë , por përsëri edhe mjeti, me të cilin do t’i shpërndajmë ushqimet në mënyrë të sigurt nga këtu në vendin ku kanë porositur ushqimin”, përfundon ajo.
Afër Gordanës jeton edhe Elida Avdullah, e cila është rritur me recetat e gjyshes dhe nënës së saj. Ajo tashmë ka trashëguar të gjitha këto, duke i kthyer në një biznes të saj personal.
“Po, unë kryesisht punoj me porosi, varet kush çka kërkon dhe pastaj atë e bëjë. Përndryshe, kohët e fundit jemi duke punuar më shumë me torta, kemi kërkesa është për shkak të ditëlindjeve dhe dasmave të ndryshme dhe atë që kërkojnë klientët ne e bëjmë, por vitet e fundit po ndjehet një trend në rritje, që njerëzit po kërkojnë ashtu të them receta të harruara. Kërkojnë mashica, kërkojnë indianka, klere, sepse këto ëmbëlsira janë disi më të shëndetshme, sepse kanë vetëm miell, sheqer, vaj dhe vezë, nuk kanë shtesa dhe me pas disa breza te vjetra kërkojnë më shumë këto receta të vjetra”, tregon ajo për KosovaPress.
Nga duart e Elidës, më së shumti po porosisin gratë, të cilat janë në punë dhe e kanë të pamundur të përgatisin ushqime.
Sadije Haliloviç nga Gurakoci i Istogut, nisi biznesin e saj me vetëm tri lopë, ku tashmë numëron shumë sosh. Ajo shet në masë të madhe djathë të lopës dhe deleve.
“Zor ka qenë boll, kushtet pak krejt pak, por jemi munduar ashtu që fëmijët t’i shkollojmë... Kena djathë bëjmë të deleve, lopëve, pa mazit qysh porositin... Tash i kemi 120 dele, gjashtë lopë e ashtu duke u munduar, punojmë... Shumë zor, shumë se unë i kam krejt meshkuj në shtëpi, unë jam një grua”, tregon Haliloviç.
“Kemi nevojë tash ta rrisim biznesin, të na ndihmojë qeveria se nuk i kemi bash kushtet me thënë se kemi kafshë më shumë. Edhe për një punëtor... Unë krejt këto i punoj vet, ka qenë mirë me pas një punëtore që të na ndihmojë qeveria”, përfundon ajo./Sh.Pajaziti/
Shënim: Ky artikull është realizuar në kuadër të projektit: "Promovimi i bizneseve të grave që prodhojnë ushqime të shëndetëshme", i cili zbatohet nga Qendra për Inovacione dhe Zhvillim/CFID dhe i financuar nga: Agjencia Slovake për Zhvillim dhe Bashkëpunim Ndërkombëtar/SlovakAid.
